Güzelliğe dair her şey

Türkiye’de azınlık gazetelerinin geçmişi

Türkiye’de azınlıkların kendi dillerinde gazete yayımlamaları takvimi vekayinin çıktığı yıllara (1831) rastlar. Rumca ilk gazete olan Filos to Neon ( Gençlerin arkadaşı ) 1831’de yayımlanmaya başlanmıştı. Bu yıllarda Tanzimat’ı hazırlayan sosyal ve siyasi koşullar içinde, azınlıkların önemi arttığı için Osmanlı hükümeti takvimi vekayinin Türkçeden başka Fransızca, Arapça, farsça, Ermenice ve Rumca baskılarını da çıkardı. İkinci meşrutiyetten sonra Türk basınında görülen hareketli yayın hayatına azınlık gazeteleri de katıldı. Bu dönemde bugün hala yayımını sürdüren, Ermenice Jamanak (Zaman) [1908] yayımlandı. Bu gazeteler arasında belirli bir ideolojinin sözcülüğünü yapanlar da vardı; örneğin elenciliği savunan neologos gibi.

Mütareke yıllarına kadar Osmanlı devletinden ayrılmayan azınlık basını, bu yıllarda imparatorluğun parçalanması amacını güden hareketleri destekledi. İstanbul’daki Rum gazeteleri bütün Türklerin istanbuldan çıkarılması gerektiğini yazarken, İzmir Rum gazeteleri Aydın vilayetinin Yunanistan’a verilmesi için kampanyalar açmışlardı. Trabzon’da çıkan e pota ve Anadolu feneri gazeteleri İzmir işgalini büyük sevinçle karşılamıştı.

14 Mart 1919’da İstanbul’da çıkmaya başlayan Rumca pontos gazetesi, amacının Trabzon’da bir Rum devleti kurulması olduğunu söylüyordu.

Sonraki yıllarda azınlık basını bu tutumuna uygun olarak kurtuluş Savaşı’na karşı çıktı. Osmanlı hükümetinin sözcülüğünü yapan İstanbul’daki Türk basınını öven Azınlık gazetelerinden Rönesans Kuvva-yi Milliye’yi sorumsuz çeteler olarak nitelendiriyordu.

Cumhuriyet döneminde İstanbul’da günlük Ermenice norlur (Yeni Haber)[1926], Aztarar (İlan) [1927], Aravelk (Doğu) [1931], Hayhosnak (ermeni sözcüsü) [1936] … gazeteler yayımlandı.

Azınlık gazetelerinden Ermenice Marmara (1940’dan bu yana ), Jamanak (1903’den bu yana), musevice Şalom (1947’den bu yana) Rumca apoyevmatini (1925’ten bu yana ), vb… gazeteler yayımlarını sürdürüyor. Türkiye’de azınlık basınının yayın organları genellikle türk basınının verdiği yurt ve dünya haberlerini yansıtır. Bu arada kendi topluluklarıyla ilgili haberlere ve toplumsal kültürel çalışmalara da yer verilir.

AGOS GAZETESİ

Agos Ermenice tohum atmak veya fidan dikmek için açılan oyuk anlamına gelmektedir.

Agos, Ermeni Cemaatinin çıkarmış olduğu ilk Türkçe haftalık azınlık gazetesidir. İlk sayısı 5 Nisan 1996 yılında çıkmıştır. Hrant Dink tarafından kurulmuştur. Gazetenin temeli Luiz Bakar, Hrant Dink, Harutyun Şeşetyan, ve Anna Turay’ dan oluşan bir girişimci tarafından kurul tarafından atıldı. İlk sayısı dinsel ağırlıklı olup Ermenilerin Türkiye’deki konumunu üzerinde durulmuştur. İlk köşe yazısı Baskın Oran Türkiye Ermenistan ilişkileri başlığı altında yazmıştır. Ermenice bir eki de vardır . Gazete İlk sayısının manşetini ‘Yortumuz kutlu olsun ‘ başlığı ile vermiştir. Gazetede Ermeni yazarların yanı sıra Türk yazarlar da vardır. Haberler hem Türkçe hem de Ermenice verilmektedir. Hrant Dink’in kendine ait bir köşesi vardır. Gazetede Türkiye’de de yaşayan Ermeni vatandaşlarının sorunları Ermenistan Türkiye ilişkileri ve Ermenistan’ın diğer Avrupa ülkeleri ile olan ilişkileri soysal ekonomik ve dinsel yönden ele alınmıştır. Siyasi haberlerin yanı sıra kültür sanat ekonomi bölümü de vardır gazetenin. Ülkemizde çıkan diğer gazetelerden farkı azınlık gazetesi olmasıdır.

Hrant Dink 19 Ocak 2007 tarihinde gazete binasında önünde suikasta kurban gitti. Bu olaylar dolayısıyla oluşan toplumsal tepkiler gazetenin daha yaygın bir kesim tarafından tanınmasına ve tirajının artmasına yol açtı.

2007 yılında çıkan sayıda ilk sayının aksine sınırlar üzerinde durulmuştur. Daha çok istekler artmış ve Ermeniler üzerinde yapılan politikalar eleştirilmiştir. 2007 yılında gazete AKP iktidarının Ermenistan ve Türkiye’de yaşayan ermeni vatandaşlarının politikaları üzerine durmuştur. Hrant Dink ‘in öldürülmesi de bu yılda gerçekleşmiştir.’Umuda Uçtu ‘ şeklinde vermiştir. Köşe yazarları Dink’i anlatan yazılar yazmıştır. Türklerin ve Ermenilerin bu cinayete tepkilerini haberlerde yer vermişlerdir. Diğer gazetelerin manşetleri de Agos’ta yer almıştır.

2012 yılına baktığımızda gazetenin yazar kadrosunda gene Baskın Oran vardır. Becuhi Berberyan, Beril Dedeoğlu, Cem Sey, Erol Katırcıoğlu, Ethen Mahçupyan,Evren Dede,Ferhat Kentel, Herkül Milas gibi Türk ve Ermeni yazarlar vardır. Genel yayın yönetmeni Rober Koptaş editörü Baruyr Kuyumcıyan’dır. Gazete’nin tirajı beş bin civarındadır.Bu tirajın yaklaşık dörtte biri yurtiçi ve yurt dışı abonelerden geliyor. Abonelerin yanı sıra gazete İstanbul içinde yaklaşık 130 140 noktaya dağıtılıyor.Genel yayın yönetmeni Rober Koptaş Agos gazetesinin bazı sıkıntılarının olduğunu söyledi. Reklam verenlerin Dink Cinayeti’nin ardından gazeteye reklam verenlerin çekindiğini belirtti. Reklam bilindiği üzere gazeteyi ayakta tutar. Agos’a hala tehdit mesajının geldiğini önlem alınması gerektiğini belirtti.

Agos gazetesi ayrıca Agos.com.tr adresinden internet üzerinden yayın yapmaktadır.

HRANT DİNK KİMDİR

Babası Sivas’ın Gürün ilçesinde annesi Gülvart ise Sivas’ın Kangal ilçesinde doğup büyümüştür. Anne ve babası 1961 yılında İstanbul’a taşınmalarının ardından boşanır. Hrant ve iki kardeşi ailesinin bölünmesinin ardından Gedikpaşa’daki Ermeni yetimhanesine yerleştirilir. Bir yandan içinde yaşadıkları Türkiye toplumundan olabildiğince uzaklaşır, Ermenice konuşmadıkları zaman cezalandırılırken, bir yandan da yetimhaneden ayrıldıktan sonra kolaylıkla topluma uyum göstermesi için yetiştirilir.

Dink bu sırada Türkiye’de gelişmekte olan sol siyasetten etkilenir. İllegal Türkiye komünist partisi / Marksist Leninist çizgisinde siyaset yapmaya başlar. Yakalandığı durumda örgüt ile ermeni cemaati ilişkilendirilmesin diye ismini mahkeme kararı ile Fırat olarak değiştirir.

Liseyi, bitirdikten sonra İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’ nde zooloji eğitimi alır. Bir süre sonra yetimhanede büyüdükleri Rakel ile evlenir. Sol siyasetin teröre kanalize olmuş boyutundan uzaklaşmaya başlar.

Kardeşleri ile açtıkları yayınevi, kırtasiye işini sürdürürken, eşi Rakel ile birlikte, kendileri gibi Anadolu’dan gelen kimsesiz ve yoksul çocukların yetiştiği Tuzla Ermeni Çocuk Kampı’nı yönetmeye başlar. Açılışın 21 yılından sonra devlet kampa el koyar. Denizli Piyade alayında sekiz ay yaptığı askerliğinde, bütün arkadaşları çavuş olduğu halde çavuş yapılmaz ve askerliğini er olarak tamamlar.

Bazı cemaat gazetelerinde kitap eleştirileri ile başlayan yazı hayatı, basında çıkan yalan haberlere gönderdiği düzeltmelerle duyurmaya başlar. Patrikhaneye ‘ ermeni cemaati çok kapalı yaşıyor, kendimizi anlatırsak önyargılar kırılır.’ Diyerek bu amaçla Türkiye bir gazete çıkarmayı önerir. Yayın yönetmenliğini ve başyazarlığını üstlenir. Agos dışında zaman Gazetesi’nde yazar.

Yazılarında Türkiye’deki her etnik toplumun ortak ve barış içinde yaşaması gerektiğinin altını çizen Dink aynı zamanda ermeni cemaatinin patrikhane dışında sivil bir merkezi olması gerektiğini söyler. Ermeni diasporasına 1915 olayları için soykırım kelimesi içermeyen daha yumuşak muhalefet yürütmeleri çağrısında bulunan Dink Ekim 2005’te Türklüğe hakaretten 6 ay hapis cezası almıştır.

§ 10 ocak 2007 tarihinde Ogün Samast adlı bir saldırgan tarafından öldürülmüştür. Hrant Dink’in ölümüyle sonuçlanan olaylar 6 şubat 2004 günü Agos Gazetesi’nde Sabiha Gökçen’ in binlerce ermeni yetiminden biri olabileceği haberle başladı. Haberin ardından 24 Şubat 2004 günü İstanbul Valiliği’ne çağırılan Dink iddialara göre burada vali yardımcısının yanında bulunan iki kişiden biri tarafından tehdit edildi. Valilikteki olaydan bir gün sonra 24 Şubat 2004 tarihinde Mehmet Soykan tarafından verilen şikayet dilekçesi üzerine Şişli Cumhuriyet Savcılığı tarafından Hrant Dink’in başka bir yazısı için ‘ Türklüğü aşağılamak ’ suçlamasıyla TCK’nın 301. Maddesinden dava açıldı. 26 Şubat 2004 günü, Agos Gazetesi önünde toplanan Ülkü Ocakları’na mensup bir grup, tehditler de içeren pankartlar da açarak gösteri yaptı. Açılan bu dava süre içerisinde tehditler sürdü.

Hrant Dink Sözleri

§ "Evet kendimi bir güvercinin ruh tedirginliği içinde görebilirim, ama biliyorum ki bu ülkede insanlar güvercinlere dokunmaz. Güvercinler kentin ta içlerinde, insan kalabalıklarında dahi yaşamlarını sürdürürler. Evet biraz ürkekçe ama bir o kadar da özgürce." - 19 Ocak 2007'de Agos Gazetesi'nde yazdığı makaleden

Agos Gazetesi'nde yayınlanan son makalesi

§ Kendi kimliğini ötekinin varlığına göre konumlamak hastalıktır. Kimliğini yaşatabilmek için sana bir düşman gerekiyorsa, senin kimliğin hastalıktır.

§ "Ya ben tehlikeyi çok sevdim, ya tehlike beni. Ama inanılmaz derecede de masumdum." - 2005'in sonlarında yapılan bir röportajında

§ "Evet, biz Ermenilerin bu topraklarda gözümüz var. Var, çünkü kökümüz burada. Ama merak etmeyin. Bu toprakları alıp gitmek için değil. Bu toprakların gelip dibine gömülmek için..."

Hrant Dink’e açılan davalar

Ermeni Diasporası’na 1915 olayları için soykırım kelimesi içermeyen daha yumuşak muhalefet yürütmeleri çağrısında bulundu. Bunlara karşılık 2002 yılında Urfa’da verdiği bir konferansta ‘Ben Türk değil Türkiyeliyim ve Ermeniyim ’dediği için ‘Türklüğü aşağılamaktan’ üç yıl yargılanarak beraat etti. 13 şubat 2004’de yayımlanan bir makalesindeki ‘Türk’ten boşalacak o zehirli kanın yerini dolduracak temiz kan ermeninin ermenistanla kuracağı asil damarında mevcuttur sözleri nedeniyle 301. Maddeden Türklüğe hakaret suçlamasıyla yargılandı ve aksi yönde verilen bilirkişi raporuna rağmen 6 ay hapis cezası aldı, ancak cezası ertelendi. Dink, bu dava için AİHM ’ye başvurmaya hazırlanmaktaydı. Dink’in yargılanmakta olduğu iki dava daha vardı.

Reuters’a ‘evet 1915 olan bir soykırımdı çünkü dört bin yıldır bu topraklarda yaşayan bir halk ve onun uygarlığı artık yok’ biçiminde demeç verdi.

JAMANAK GAZETESİ

İstanbul Ermeni cemaatinin yayınlarından biri olan Jamanak 1908 ‘den beri aralıksız olarak günlük çıkan Ermeni bir Gazetedir. Tirajı yaklaşık bin 500 dür.Genel yayın yönetmeni Ara Koçunyan’dır. Azınlık gazetelerin genel bir sorunu ekonomik sıkıntılardır.

Basın İlan Kurumu ile bu sıkıntı azaltılmıştır. Basın İlan Kurumu Genel Yayın Yönetmeni Mehmet Atalay azınlık gazeteleri temsilcileriyle görüşerek bu sorunu çözmeye yönelik adım atmıştır. Bu toplantıya jamanak gazetesi sahibi Sarkıs Koçunyan, Genel Yayın Yönetmeni Ara Koçunyan, Agos Gazetesi Yayın Yönetmeni Rober Koptaş, Marmara Gazetesi İmtiyaz Sahibi Rober Haddeler, Şalom Gazetesi genel yayın yönetmeni ıvo Molinas katılmıştır.Bu toplantıda azınlık gazetelerinin sorunları ele alınmıştır. Özellikle reklam almada zorluk çeken gazetelere devlet desteği verilmiştir.

ŞALOM GAZETESİ

Şalom İbranice barış anlamına gelmektedir. Türk Yahudi toplumuna yönelik yayın yapan, tamamı gönüllü yazar, köşe yazarları ve çizerlerin oluşturduğu, İstanbul’da yayın yapan haftalık gazetedir. Gazete 1947 yılında gazeteci Avrom Leyon tarafından kuruldu. Şalom Gazetesinin ilk baskısı Cumhuriyet Bayramı kapsamında 29 ekim 1947’de çıktı.Gazetenin ilk isim hakkı 1984 yılında Gözlem Gazetecilik Basın Yayın ve A. Ş ‘ye devredildi. Haftalık tirajı yaklaşık beş bin civarında olan Şalom Gazetesi, Çarşamba günleri yayınlanır.

İçeriğinde toplum ve cemaat haberleri, dış haberler, yaşam, kültür sanat, eğitim, çevre, teknoloji, sağlık konularını da ele alır. Gazete kuruluşunu takip eden uzun yıllar boyunca Latin harfleriyle ladino dilinde yayınlandı.Gazetenin o dönemdeki esas amacı bu dili Türkçeden çok daha iyi bilen ve konuşan İstanbul’daki Yahudi toplumuna dünya Yahudiliğiyle ilgili haberleri verebilmek ayrıca İstanbul Yahudi cemaati bünyesindeki haberleri topluma duyurmaktı.Fakat 1984 yılında tabloid boyutta altı yada sekiz sayfa halinde okurla buluşan Şalom Gazetesi, Türkçe’ nin anadil olarak Ladino’nun yerini almasından dolayı, Ladino dilinde sayfası hariç Türkçe yayımlanmaya başladı.Şu an ulusal gazetelerin ebadında yirmi ile yirmi dört sayfa arasında yayınlanan gazete Seferad Yahudilerinin beş yüz yılı aşkın süredir kullandıkları Ladino dilini yaşatmak amacıyla bir sayfası bu dilde yayınlanmaktadır.Bunun nedeni Türk Yahudi toplumunda Ladino dilini konuşmaların genellikle 65 yaşındakilerin üstünün oluşturması ve genç kuşaklara artık aktarılmamasından dolayı ciddi bir yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olması.Şalom Gazetesi bu yönüyle dünyada tek olma özelliğini sürdürmektedir.Genel Yayın Yönetmeni İvo Molinas, Yayın Koordinatörü Virna Banastey, Gümüşgerdan baş yazarlığını İvo Molinas ile birlikte Yakup Barakos sürdürüyor.

TUBANUR TAŞOVA

GAZETECİLİK / 4

080810058